مسجد وکیل شیراز | شاهکار معماری دوره کریم خان زند

مسجد وکیل شیراز از آثار باشکوه تاریخی شهر شیراز است که به دستور کریم خان زند، یکی از پادشاهان صلح طلب ایرانی در پایتخت حکومتش ساخته شده است. با خواندن کتاب تاریخ ایران به شکوه و عظمت شهر شیراز می رسیم، که روز های زیادی را در دوران های مختلف تاریخی از سر گذرانده است. در میان این شهر آثار تاریخی و ارزشمند زیادی وجود دارد که یادگاری از دوران فرمانروایانی است که به فکر آبادی کشور عزیزمان ایران بودند. مسجد وکیل شیراز که همچون سایر مساجد قدیمی مانند مسجد توفیق مشهد نماد هنر ایرانی اسلامی از جمله زیباترین آثار تاریخی شهر شیراز است. در این مقاله با بخش های مختلف مسجد وکیل آشنا می شویم. همراه ما باشید.

تاریخچه مسجد وکیل - از کریم خان زند تا فتحعلی شاه قاجار

امروزه اغلب مردم در کتاب های تاریخ نام کریم خان زند را شنیده اند و او را می شناسند. پادشاهی که بنا های با ارزش و باشکوهی را در زمان فرمانروایی خویش بر جای گذاشت. شهر شیراز مرکز فرماندهی او بود و همواره در معرض توجه پادشاه قرار داشت وی در حین حکومتش اثار ارزشمندی را بنا کرد و شیراز را به یکی از نقاط چشم نواز و با شکوه آن دوران تبدیل کرد.
مسجد وکیل، حمام وکیل و بازار وکیل از بنا های ارزشمند همان دوره هستند که به ( مجموعه وکیل و مسجد سلطانی) مشهور می باشند. طبق اسناد تاریخ ساخت مسجد به سال 1187 هجری قمری باز می گردد و هم زمان با احداث ساختمان میدان و بازار بوده است. بنابر نقل قول‌ها و متون تاریخی این مسجد توسط حسینعلی میرزا فرمانفرما (پسر فتحعلی شاه قاجار) مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است.

معماری مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل در عین سادگی معماری کم نظیر و جلوه باشکوهی دارد. در این مسجد زیبای آجری، درکنار کاشی کاری ها متنوع،کتیبه هایی با خط نستعلیق، نسخ و ثلث دیده می شود که جلوه بی نظیری دارد. با وجود سادگی این بنا از رنگ های متنوع،تصاویر، خطوط معماری و مینا کاری برای زیبا سازی قسمت های مختلف استفاده شده است، هرچند می توان اذعان داشت که مسجد غدیر بلوار معلم مشهد و اکثر مساجد شهر مشهد نیز از معماری ایرانی اسلامی وام گرفته اند.. نمونه های دیگری از معماری مسجد وکیل:
· صحن مسجد وکیل شیراز مربع و به ابعاد 60 متر است که با قطعات سنگی پوشیده شده است
· مسجد وکیل مشتمل بر بخش های سردر، صحن، دو ایوان شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شبستان شرقی،رواق های شرقی و غربی و حیاط کوچک کناری است
· در اضلاع جنوبی و شمالی صحن،ایوانی بزرگ و در اطراف آنها هشت طاق ساخته شده است
· در اضلاع شرقی و غربی صحن،در هر سمت ،11 دهنه طاق و در پشت آنها رواقی به عرض 5 متر ساخته شده است
· طرح ایوان ها و طاق ها با کاشی سنتی معرق و خشتی مزین شده ازاره های آنها به ارتفاع 1/5 متر با سنگ پوشش یافته است و روی انها حجاری های زیبایی دارد
· مهم ترین قسمت مسجد وکیل شیراز شبستان جنوبی است که دارای طول 75 متر و عرض 36 متر و 48 ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع 5 متر و قطر 80 سانتی متر است
· مهم ترین وجه تمایز مسجد وکیل با اغلب مساجد جامع شیوه های رازی،آذری و اصفهانی نداشتن گنبد خانه است
· در مسجد وکیل از عنصر گنبد خانه که در چندین قرن قبل حتی بعد از ساخت این مسجد از شاخصه های معماری اسلامی ایرانی اغلب مساجد به ویژه مساجد جامع بوده، اثری نیست
· مسجد وکیل شیراز از نوع مساجد دو ایوانی است که ایوان شمالی صحن که به طاق مروارید شهرت دارد و دارای عرض 12 متر و ارتفاع 20 متر است. ایوان جنوبی نیز قرینه ایوان شمالی است
· در مسجد وکیل مناره وجود ندارد و تنها دارای دو ماذنه بر روی سر در ورودی است
· بخش های کاشی کاری مسجد وکیل عبارتند از:ایوان ها، محراب و سطوح اطراف صحن
با ملاحظه تاریخ کاشی کاری مسجد وکیل مشخص می شود که کاشی کاری های ایوان ها و اطراف صحن متعلق به دوره فتحعلی شاه قاجار و بعد از آن می باشد.

بخش های مختلف مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز در فضایی به مساحت 11 هزار متر مربع و زیر بنای 8660 متر مربع ساخته شده است، و شامل بخش های ورودی، حیاط، شبستان ها،صحن و سرا و رواق های زیبایی می باشد.
ورودی های مسجد: در بخش غربی بازار وکیل و در انتهای راسته شمشیرگرها می توانید شکوه و وقار سردر زیبای مسجد وکیل شیراز را مشاهده نمایید، که با کاشی کاری و مقرنس کاری های درجه جلوه بی نظیری دارد. برای ورود به مسجد وکیل شیراز،از بخش های دیگر بازار و کوچه های اطراف هم ورودی های فرعی وجود دارد اما این ورودی، ورودی اصلی مسجد می باشد. ورودی اصلی دو لنگه در دارد که هر کدام آن ها دارای 3 متر عرض و 8 متر ارتفاع می باشند. بالای این درها طاق نمای زیبایی وجود دارد که توسط کاشی های هفت رنگ با طرح گل بوته تزیین شده است، و در میان این کاشی ها کتیبه ای وجود دارد که نام فتحعلی شاه و حسین علی میرزا به صورت آب طلا کاری و با خط ثلث حک شده است. در بالای در کتیبه دیگری از سال 1306 وجود دارد که در آن آیات قرآنی به خط نسخ نوشته شده است.
حیاط گسترده مسجد و حوض مستطیلی اش: در مسجد وکیل شیراز دو حیاط وجود دارد. پس از عبور از راهرو ها و دالان ها، به حیاط بزرگ مسجد می رسید که فضای دلنشینی مستطیل شکل به ابعاد 60 در 65 متر است، که حوضی سنگی با ابعاد 40 در 5 متر در میان زمین سنگ فرش آن جلوه گری می کند. دالان کوچکی در قسمت شمال شرق این حیاط قرار دارد که شما را به حیاطی کوچک تر با فضایی به طول 35 متر و عرض 20 متر هدایت می کند. در این حیاط حوضی به ابعاد 7 در 12 متر وجود دارد.

سخن آخر

مسجد وکیل شیراز، یک جاذبه فرهنگی و مذهبی برجسته در قلب شهر شیراز، ایران است. این مسجد به عنوان یک نماد چشم‌انداز هنر اسلامی با زیبایی‌های معماری خاص خود، هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. اما جذابیت مسجد وکیل شیراز نه تنها به جاذبه تاریخی و فرهنگی آن محدود نمی‌شود؛ بلکه این مسجد با برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی گسترده، نقش فعالی در ترویج ارزش‌های دینی، ایجاد ارتباطات اجتماعی قوی، و تقویت ایمان و دانش جامعه دارد.