معماری مساجد اسلامی چرا مورد توجه است؟ ویژگی های طراحی و معماری مساجد اسلامی از جایگاه ویژه‌ای در هنر نیز برخوردار است. تابش انوار حق که در عالم و دنیای هستی پدید آمده است توسط هنر دوستان مسلمان در معماری شاخص خود جلوه‌گر شده است.
معماران اسلامی با نیت نزدیک شدن به حضرت حق و همچنین به نمایش گذاشتن جلوه‌های الهی در هر یک از اجزای آن سعی در نشان دادن روح معنویت اسلامی در بناهای خود داشته‌اند. در اصل شروع معماری اسلامی با مساجد آغاز می‌شود، مساجد همه کارکردهای معماری اسلامی را در بر می‌گیرد، بنابراین می‌توان گفت: که در ایران بیش از هر چیز ویژگی‌های معماری اسلامی در مسجد که مظهر « آفرینش مجدد » و «تکرار» و همچنین هماهنگی، نظم و آرامش طبیعی می‌باشد، که خداوند آن را خانه‌ای قرار داده است که همه مسلمانان باید آن را بپرستند.
همانطور که می‌دانید معماری و طراحی مساجد ارتباط بسیار نزدیکی با عبادت روزانه مسلمانان دارد به گونه‌ای که نماز نیاز به جایگاه و مکان خاصی ندارد، اما زمانی که به یک اقدام جمعی تبدیل شود، نیاز به مکان و محیطی که برای انجام آن آشکار شده باشد. معماران و هنرمندان مسلمان در ساخت و طراحی مساجد بسیار خلاق هستند. و بدون توجه به پاداش مادی از هنر خود استفاده کردند. کاربرد و ویژگی‌های، طراحی و معماری مسجد اسلامی در ایران نشان از سکوت و آرامش الهی و همچنین نشانه‌ای از ذوق فراوان که سرشار از زیبایی‌شناسی است و جز ایمان دینی و الهام ملکوتی منبع دیگری نمی‌تواند داشته باشد.
معماران و طراحان هنرمند، همواره در ساخت مساجد ایرانی به صورتی عمل کرده‌اند که حتی گاهی از نصب نام و نشان خود در آن غفلت می‌کردند. در نتیجه زیباترین و جاودانه‌ترین شاهکارهای خود را در مساجد، زیارتگاه ها و اماکن متبرکه به نمایش گذاشتند.
تاریخچه طراحی و معماری مساجد اسلامی
زمانی که پیامبر به مدینه هجرت کرد، جهت تشکیل امت اسلامی، دولت اسلامی را به رسمیت شناخت، در نتیجه پیامبر مسجد را به‌عنوان اولین مجمع مسلمانان جهت رسیدگی و پرداختن به دین اسلام نیزآغازکرد.
مساجد در آن زمان بسیار ساده و مبتدی بودند، زمین آن از ریگ، دیوارهایش از خشت و سقف آنها نیز از برگ و شاخه نیز تشکیل شده بود.
اولین طرح مسجد توسط پیامبر که جهت اقامه نماز در کنار یارانش ساخته شد. در ایران مسجدهایی که با این الگو ساخته شدند عبارتند از: مسجد جامع نایین و اردستان اصفهان، مسجدهای فهرج، مسجد جامع ساوه، شوشتر و همچنین تاریخانه دامغان نیز بودند. این مدل و الگو از آن زمان پایدار ماند و هیچ‌وقت کنار گذاشته نشد.
در ایران اولین بنا‌ها و سازه‌هایی که پس از فتح ایران توسط مسلمانان که در آن زمان قلمرو ساسانیان نیز بود ساخته شده است، مسجد جامع فهرج یزد نیز است. این مسجد اولین و ابتدایی‌ترین مسجدی بود که در قرن اول امت اسلامی ساخته شده است. ولی از نظر ویژگی و کاربرد معماری آنها نیز تا حدی شبیه به معماری ساسانیان نیز بود.
ویژگی معماری مساجد اسلامی
مسجد محل نیایش و عبادت می‌باشد. انسان سعی می‌کند به شهر معنوی سفر و مهاجرت کند و از جاهلیت به افسانه نزدیک شود و اینگونه روح او کشف می‌شود. عمدتاً مساجد ایرانی از الگوی معماری پیروی می‌کنند و ویژگی‌های مشترکی دارند که لذت بصری ایجاد می‌کنند و یک سفر معنوی را القا می‌کنند. که این مدل شامل عناصر رایجی چون شبستان، حرم، منبر، گنبد، گلدسته، صحن، رواق و محراب است که در جهت تشخیص قبله ساخته شده‌اند.
نور یک مورد از شاخصه‌های اصلی جهت معماری ایرانی و به ویژه معماری مساجد می‌باشد، یک نماد الهی و تجلی بخش پروردگار می‌باشد که در خانه خود که همان مسجد می‌باشد. در اثر کاشی کاری‌های براق و صیقلی که بر روی آن وجود دارد بازتاب می‌کند. کف و گاهی آینه کاری روی سقف برای ایجاد انعکاس زیبایی از نور است.
مورد دیگر از ویژگی‌های مساجد می‌توان به رنگ و فرم سازه‌ها اشاره کرد که همچنان جایگاه خود را نیز حفظ کرده‌اند. در ادامه به بررسی انواع رنگ‌ها نیز اشاره می‌نماییم:
رنگ سبز که با ترکیب کردن آن با رنگ زرد و آبی به معنای آرامش و امید همراه با علم و ایمان نیز می‌باشد.
رنگ سفید به معنای وجود مطلق که از طریق نور به وجود می‌آید، و همچنین نشانه کثرت است و با وحدت ارتباط ذاتی دارد.
رنگ فیروزه‌ای به معنای تقدس و رنگ زرد به معنای نورانی یا روشنایی می‌باشد.
رنگ لاجوردی به معنای آرامش و پاکی نیز می‌باشد. این رنگ در مساجد به معنای وسعت بی‌کران آسمان نیز می‌باشد.
وجود حوض در صحن مسجد از ویژگی‌های بارز معماری مسجد می‌باشد. وجود حوض نماد و اساس زندگی است و همچنین آلودگی و پلیدی‌ها را نیز پاک می‌کند. استفاده و کاربرد متفاوت از آب در مسجد بر سیالیت و ضعف بناهایی که انسان برای ابدیت خود می‌سازد می‌افزاید و انعکاس بنای مسجد در حوض، آینه‌ای برای حضاران ایجاد می‌کند.
کلام آخر
در این مقاله از تشریفات شمس، که برترین مرجع رزرو مساجدی همچون مسجد توفیق مشهد است می‌توان گفت که طراحی و معماری مسجد در هر جا و مکان با توجه به سنت و شیوه‌های آن منطقه، زمان، مکان و همچنین ساخت آن شکل گرفته است. در این صورت می‌توان گفت که سبک و نحوه چیدمان و دکوراسیون داخلی مسجد نیز می‌تواند بسیار متفاوت باشد، اما به دلیل کارکرد مشترک، مساجد محل برگزاری نماز جماعت، و همچنین ویژگی‌های معماری مساجد در سراسر جهان را خاص و متنوع خواهد کرد.
مسجاد شهر مشهد نیز الهام گرفته از معماری و طرح های اسلامی هستند. این مساجد نه تنها مکانی برای عبادت که بلکه به مکانی برای برگذاری مراسم ترحیم در مشهد نیز می‌باشند. برای اطلاع دقیق در مورد هر یک ار مساجد مشهد می‌توانید به بخش رزرو مساجد مشهد این وبسایت مراجعه کنید و برای هماهنگی و رزرو نیز با تشریفات شمس تماس برقرار کنید.
