مسجد گوهرشاد، جواهری از هنر و معماری در قلب شهر مشهد، یکی از مکان‌های تاریخی و فرهنگی برجسته معماری ایرانی اسلامی است. این مسجد، با طراحی منحصر به فرد و زیبایی‌های خیره کننده خود، بازدیدکنندگان را مبهوت می‌کند. مسجد گوهرشاد علاوه بر زیبایی هنری، اهمیت مذهبی و فرهنگی بسیاری نیز دارد. این مکان مقدس، همچون سایر مساجد شهر مانند مسجد توفیق مشهد مرکزی برای برگزاری مراسم مذهبی و فعالیت‌های فرهنگی است. بازدید از مسجد گوهرشاد تجربه‌ای متفاوتی است که آرامش، صلح و زیبایی این مکان مقدس را به زائران هدیه می کند.

داستان ساخت مسجد گوهرشاد

داستان ساخت مسجد گوهرشاد به دوره تیموریان برمی گردد. گوهرشاد دختر امیر غیاث الدین ترخانی یکی از بزرگترین پادشاه های دوره تیموری بود که در سن 16 سالگی با شاهرخ جانشین و فرزند ارشد تیمور ازدواج کرد. این بانوی فرهیخته در سال 818 قمری دستور داد تا مسجد گوهرشاد را بنا کنند زیرا گوهرشاد زنی بسیار مذهبی و پاکدامن بود که به ائمه اطهار علاقه شدیدی داشت. این مسجد زیبا بارها به دلیل عوامل انسانی و طبیعی در زمان های مختلف آسیب دید؛ و دوباره بازسازی شد. در سال 1330 هجری قمری ایوان و گنبدهای این بنا به دلیل گلوله باران کردن روس ها آسیب دید و بعد از مدت کمی دوباره مورد بازسازی قرار گرفت. در سال 1339 گنبد این مسجد توسط مهندسی مشهور به نام عباس آفرنده و چند معمار ایرانی دیگر تخریب و به طور اساسی بازسازی شد و درسال 1341 بازسازی آن تکمیل شد. در سال 1345 اطراف ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه ای آذین شد و نام گوهرشاد در دو قسمت کتیبه های ایوان با خط بسیار زیبای شاهزاده بایسنقر هک شد. امروزه، مسجد گوهرشاد همچنان به عنوان یکی از مراکز مذهبی و فرهنگی حائز اهمیت در شهر شناخته می‌شود. با زیبایی هنری و معماری منحصر به فرد خود، این مسجد هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را جذب می‌کند و به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم شناخته می‌شود. این مسجد نمادی از ارزش‌ها، تاریخ و فرهنگی است که در طول زمان به نسل‌های مختلف منتقل شده است.

علت ساخت مسجد گوهرشاد

علت ساخت مسجد گوهرشاد درخواست این بانوی فرهیخته بود که خواست بعد از فوتش در همین مکان به خاک سپرده شود. گوهرشاد در زمان قیام میرزا ابوالقاسم بابر و دسیسه گروهی از سیاستمداران هرات در سن 88 سالگی به قتل رسید.

معماری شگفت‌انگیز مسجد گوهرشاد

معماری مسجد گوهرشاد یکی از زیباترین و شگفت‌انگیزترین معماری‌های مساجد در جهان است. این مسجد در طول تاریخ تحت تأثیر فرهنگ‌ها و سبک‌های معماری مختلف قرار گرفته است و این ترکیب ها معماری آن را به یک اثر هنری فرهنگی منحصر به فرد تبدیل کرده است. هرچند می توان اذعان داشت که مسجد غدیر بلوار معلم مشهد و اکثر مساجد شهر مشهد نیز از معماری ایرانی اسلامی وام گرفته اند.

یکی از جنبه‌های برجسته معماری مسجد گوهرشاد، نمای بیرونی آن است. نمای بیرونی مسجد با استفاده از سنگ‌های قیمتی و معدنی چون یاقوت، زمرد و الماس طراحی شده است. این سنگ‌های قیمتی به صورت زیبا در دیوارها و آجرهای مسجد قرار داده شده و زیبایی و رنگارنگی خاصی را به مسجد می‌بخشند. همچنین، الگوها و طرح‌های هندسی پیچیده از جمله خطوط منحنی، روزنه‌ها و شبکه‌های هندسی نیز در نمای بیرونی مسجد به کار رفته است.

درون مسجد گوهرشاد نیز به اندازه نمای بیرونی آن، زیبا و مجلل است. سقف‌های بلند،کاشی‌های فسیفسی، آجرهای مزین به نقوش هندسی و گلدسته‌های گل و ... در این مسجد چشم نوازی می کنند. عناصری مانند گنبد، مناره‌ها و مآذن نیز بر زیبایی و جلال معماری مسجد افزوده‌اند. وجود حیاط های داخلی با باغچه‌ها و چشمه‌های زیبا در اطراف مسجد، به معماری خارق العاده و زیبایی منحصر به فرد این مکان، جلوه بیشتری داده اند.. این معماری اسلامی ایرانی بی‌نظیر باعث شده تا مسجد گوهرشاد به یکی از مقاصد دیدنی برای گردشگران و علاقه‌مندان به هنر و فرهنگ بدل شود.

زیبایی‌های هنری در داخل مسجد گوهرشاد

داخل مسجد گوهرشاد نیز سرشار از زیبایی است که با جزئیات دقیق و طرح‌های بی‌نظیری طراحی شده‌اند. در زیر چند مورد از این زیبایی‌های هنری را بررسی می‌کنیم:

کاشی‌های فسیفسی: دیوارها و ستون‌های مسجد گوهرشاد با کاشی‌های فسیفسی بسیار زیبا و مجللی تزئین شده‌اند. این کاشی‌ها به صورت مجموعه‌هایی از رنگ‌ها و الگوها طراحی شده‌اند و نقوش هندسی، گل‌ها و مناظر طبیعی را به تصویر می‌کشند.
نگاره های هنری: در ستون‌ها، سقف‌ها و دیوارهای مسجد نگاره های هنری زیبا و دقیقی وجود دارد. این نگاره ها از طرح‌های هندسی پیچیده و نقوش هنری تشکیل شده‌اند که جزئیات فراوانی دارند.
گنبدها: مسجد گوهرشاد چندین گنبد زیبا دارد که با استفاده از آجرهای مزین به نقوش هندسی و گلدسته‌های گل طراحی شده‌اند. این گنبدها با ارتفاع و طرح شگفت‌انگیز خود، زیبایی و جلال به مسجد می‌بخشند.
نورپردازی: استفاده هوشمندانه از نور در مسجد گوهرشاد نیز به زیبایی‌های هنری آن افزوده شده است. نورهای طبیعی از طریق پنجره‌ها و روزنه‌ها وارد مسجد شده و جو آرام و روحانی ای را ایجاد می‌کنند.
حوض های آب: در داخل مسجد گوهرشاد حوضچه‌های زیبا وجود دارد که با صدای آب جاری و چشم‌انداز آرامش‌بخش خود، زیبایی مکان را تکمیل می‌کنند.

همه این زیبایی‌های هنری در مسجد گوهرشاد به همراه سایر عناصر معماری، یک جلال و زیبایی بی‌نظیر را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورند. این مسجد با ترکیب مناسب این زیبایی‌های هنری و عناصر مذهبی، یک اثر هنری شگفت‌انگیز است که در ذهن هر کسی که آن را می‌بیند، به یاد می آید.

شبستان‌های مسجد گوهرشاد

شبستان‌های مسجد گوهرشاد محل برگزاری مراسم‌های مختلف مذهبی مانند دعای توسل، دعای ندبه، دعای کمیل، جلسات قرآن، تدریس علوم قرآنی و دینی، نماز جماعت، مراسم عزاداری و جشن، اعتکاف و سخنرانی می‌باشد؛ مسجد گوهرشاد حرم امام رضا (ع) شامل 7 شبستان‌ زیر است.

شبستان گرم: این شبستان مخصوص آقایان می‌باشد و در ضلع شرقی مسجد گوهرشاد بین ایوان دارالسیاده و ایوان اعتکاف قرار دارد.
شبستان سبزواری: شبستان سبزواری در مقایسه با سایر شبستان‌های مسجد گوهرشاد کوچک‌تر بوده، این شبستان از شرق به رواق امام خمینی ختم می‌شود.
شبستان تبریزی: شبستان تبریزی در ضلع جنوبی بین رواق امام خمینی(ره) و ایوان مقصوره قرار دارد.
شبستان نجف‌آبادی: شبستان نجف‌آبادی در ضلع غربی مسجد گوهرشاد، بین راهرو متصل به کفشداری 13 و 14 و ایوان غربی قرار دارد.
شبستان علوی: شبستان علوی واقع در ضلع غربی مسجد گوهرشاد بین دارالسیاده و دارالنور واقع شده است.
شبستان نهاوندی: به دلیل اقامه نماز توسط حجه‌الاسلام حاج شیخ علی اکبر نهاوندی محدث این شبستان با نام ایشان (شبستان نهاوندی) شناخته می‌شود. همچنین این شبستان در ضلع جنوبی مسجدگوهرشاد بین بست شیخ بهاءالدین عاملی و صحن قدس و ایوان مقصوره واقع شده است.
شبستان میلانی: شبستان میلانی در ضلع غربی مسجد گوهرشاد بین راهرو متصل به بست شیخ بهاءالدین و ایوان غربی واقع شده است.

شما می‌توانید برای انجام فریضه‌های دینی و شرکت در مراسمات مختلف از این شبستان‌ها استفاده کنید.

مسجد گوهرشاد در کدام صحن است؟

مسجد گوهرشاد در جنوب صحن امام رضا (ع) واقع شده است ؛ این بنا دارای چهار ضلع است که شامل:

ضلع شمالی متصل به رواق‌های دارالحفاظ و دارالسیاده
ضلع جنوبی متصل به صحن قدس
ضلع شرقی متصل به رواق امام خمینی
ضلع غرب متصل به بست شیخ بهایی

می‌باشد، شما می‌توانید از رواق و صحن‌های گفته شده خود را به مسجد گوهرشاد برسانید.

ایوان مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد دارای 4ایوان می‌باشد، که با طراحی هوشمندانه‌ای گنبد بر روی آن پیاده شده است؛ به این گونه که مقداری از دیوار‌های ایوان جنوبی عقب رفته و روی آن فضای مربعی برای ساخت گنبد به وجود آورده‌اند. از ویژگی این ایوان‌ها می‌توان به درهای مرتفع که به صورت قرینه در وسط چهار ضلع مسجد گوهرشاد قرار گرفته است.

ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد: در بین ایوان‌های مسجد گوهرشاد، ایوان مقصوره بزرگترین ایوان می‌باشد؛ حاشیه محراب زیبایی این ایوان با آیت الکرسی و کاشی معرق کاری شده و پایه‌های داخلی با سنگ مرمر سفید تزیین شده است.
ایوان ساده مسجد گوهرشاد: ایوان ساده رو به روی ایوان مقصوره قرار دارد، این ایوان دارای زیبایی‌هایی مانند خوشنویسی اسلامی و دو کتیه می باشد، یکی مربوط به مرمت بنا در صفوی و دیگری آیات قرآن بر پیشانی ایوان است.
ایوان شرقی مسجد گوهرشاد: این ایوان به نام ایوان حاج حسن شناخته می‌شود؛ ایوان شرقی به رواق امام خمینی متصل است.
ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد: این ایوان در قسمت غربی مسجد گوهرشاد قرار دارد که به بست شیخ بهاءالدین عاملی وصل است. در گذشته به این ایوان، ایوان آب گفته می‌شد زیرا دارای جوی آبی بوده که آب مسجد را را فراهم می‌کرد.

مسجد گوهرشاد یکی از نمونه‌های زیبا در بین مساجد چهار ایوانی می‌باشد که دارای زیبایی هنر ایرانی اسلامی است.

منبر امام زمان در مسجد گوهرشاد

منبر امام زمان در ضلع جنوبی ایوان مقصوره نزدیک به محراب آن قرار دارد، این منبر دارای ۱۴ پله و ارتفاع آن ۷٫۵ متر است. در مورد سال ساخت این منبر دو نظر وجود دارد برخی می‌گویند در سال 1243 هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و برخی در معتقند به دستور بانو گوهرشاد بنا شده است.

جنس این منبر از چوب گلابی و گردو می‌باشد، این منبر در سال 1325 هجری شمسی توسط حیدر نیکنام گلپایگانی اقدام مرمت و بازسازی آن کرده است.

اهمیت مذهبی مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد به عنوان یک مکان مذهبی و فرهنگی، اهمیت بسیاری دارد. این اهمیت را می‌توان از جنبه های مختلف مرتبط با مذهب و فرهنگ بررسی نمود:

مکان عبادت: مسجد گوهرشاد به عنوان مکان عبادت و برپایی نماز حائز اهمیت بسیاری است. مسلمانان در این مسجد به نماز خواندن، تلاوت قرآن و انجام مراسم مذهبی دیگر می‌پردازند. این مسجد به عنوان مرکزی برای گردهمایی و برپایی مناسک مذهبی تبدیل شده است.
ترویج ارزش‌های دینی: مسجد گوهرشاد به عنوان یک مکان مذهبی، ارزش‌ها و آموزه‌های دین اسلام را ترویج می‌دهد. این مکان به عنوان مرجعی برای آموزش و انتقال اصول دینی به نسل‌های جوان و افراد جامعه مورد استفاده قرار می گیرد.
ایجاد ارتباط اجتماعی: در مسجد گوهرشاد به عنوان یک مرکز مذهبی، افراد از طبقات و اقشار مختلف جامعه به هم می‌پیوندند. این مکان فرصتی برای برقراری ارتباطات اجتماعی، تبادل اطلاعات و تجارب، و تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی فراهم می‌کند.
حفظ و حراست از تاریخ و فرهنگ: مسجد گوهرشاد به عنوان یک اثر هنری ماندگار، نمادی از تاریخ و فرهنگ مردم و منطقه است. حفظ و حراست از این مسجد به معنای حفظ تاریخ و فرهنگ جامعه و نشان دادن ارزش و اهمیت آنها است.
گردشگری و جذب بازدیدکنندگان: به عنوان یک اثر هنری شگفت‌انگیز، جاذبه‌ای گردشگری برای بازدیدکنندگان بومی و توریست هاست. به همین دلیل می توان از آن به عنوان یک جاذبه گردشگری نام برد.

چه فعالیت هایی در مسجد گوهرشاد انجام می شود؟

مسجد گوهرشاد به عنوان یک مرکز فرهنگی و اجتماعی، مجموعه‌ای از فعالیت‌های گوناگون برگزار می‌کند. این فعالیت‌ها به منظور ترویج اصول دینی، تقویت ارتباطات اجتماعی و ارائه خدمات به جامعه برگزار می‌شوند. برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

نماز جمعه: نماز جمعه و خطبه های آن در مسجد گوهرشاد برگزار می‌شود.
مراسم مذهبی: در مسجد گوهرشاد، مراسم مذهبی مختلف از جمله نماز اعیاد، مراسم و شب زنده داری های ماه مبارک رمضان، عزاداری‌ها و زیارت‌ها در وقت و فضای مناسب برگزار می گردد.
سخنرانی‌ها و آموزش‌های دینی: مسجد گوهرشاد میزبان برگزاری سخنرانی‌ها، کارگاه‌ها و آموزش‌های دینی است. این فعالیت‌ها به منظور ترویج ارزش‌ها و آموزه‌های دینی، تبادل اطلاعات و افزایش دانش و ایمان انجام می شود.
فعالیت‌های فرهنگی: مسجد گوهرشاد میزبان برگزاری فعالیت‌های فرهنگی مانند نمایشگاه‌های هنری، کنفرانس‌ها، نشست‌های ادبی و علمی و سمینارها است. این فعالیت‌ها به ترویج فرهنگ و هنر، گسترش دانش و تبادل اطلاعات میان اعضای جامعه هدف کمک می کنند.
اعتکاف: مسجد گوهرشاد میزبان برگزاری اعتکاف در مناسبت‌های مختلف سال مانند 10 روز آخر ماه رمضان و ایّام‌البیض (روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ ماه رجب) می‌باشد.

سخن آخر

مسجد گوهرشاد یکی از نمادهای برجسته هنر اسلامی ایرانی است که سال هاست مرکز توجه اقشار مختلف مردم قرار گرفته است. هر ساله افراد زیادی برای بازدید از این مکان فرهنگی باشکوه به شهر مشهد سفر می کنند. در این مسجد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی متنوعی برگزار می شود که به ترویج ارزش‌های دینی، تقویت ارتباطات اجتماعی، افزایش دانش و ایمان افراد و خدمت به جامعه کمک می‌کند. این فعالیت‌ها باعث شکل‌گیری محیطی زنده و پویا در مسجد گوهرشاد شده و مردم محلی را به تعامل بیشتر با یکدیگر وادار داشته است.

مسجد گوهرشاد: جواهری از هنر و معماری