کاشان یکی از شهرهای زیبا و باصفای استان اصفهان است که جاذبه های گردشگری فراوانی نیز دارد. شهر کاشان حدود 7000 سال قدمت شهرنشینی دارد. بسیاری از کارشناسان و گردشگران، کاشان را یکی از زیباترین شهرهای ایران می دانند. یکی از جاذبه های گردشگری معروف این شهر مسجد آقا بزرگ می باشد. مسجد و مدرسه آقا بزرگ یکی از آثار برجسته مربوط به دوره حکومت محمدشاه قاجار و تنها مسجد پنج طبقه جهان است. در این نوشتار قصد داریم سفری به این اثر فرهنگی ایرانی اسلامی داشته باشیم، از شما دعوت میکنیم با ما همراه شوید.
تاریخچه مسجد آقا بزرگ؛ از محمدشاه قاجار تا خاقان بن خاقان
ساخت مسجد آقابزرگ 10 سال طول کشید. در کتیبه‌های موجود در محراب زیر گنبد و سر در ورودی صفه شبستان نوشته شده است که این زمان برابر با طول حکومت آقا محمد شاه قاجار تا سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بوده است. در حال حاضر از مسجد آقا بزرگ به عنوان حوزه علمیه استفاده می‌شود.
در طول تاریخ تغییرات گسترده ای در مسجد آقا بزرگ صورت گرفته است، در سال ۱۳۹۵، به دستورات مقامات محلی، مسجد آقا بزرگ به طور کامل بازسازی شد. این بازسازی شامل تعمیرات ساختاری، تغییرات در طراحی داخلی و نصب تجهیزات مدرن بود. بازسازی این مسجد با هدف بهبود شرایط نمازگزاران و افزایش زیبایی و عظمت این مکان مقدس صورت گرفته است.
ارث‌بری پسر از پدر؛ علت نام گذاری مسجد آقا بزرگ
شاید شما هم بخواهید بدانید که چرا این مسجد را، مسجد آقا بزرگ نیز نامیده اند؟ ملا محمد مهدی نراقی از مجتهدهای کاشان در دوران حکومت قاجاریان بود درست هنگامی که فرزندش به دنیا آمد، دار فانی را وداع گفت به همین دلیل برای زنده نگه داشتن یاد پدر، نام او را روی فرزندش گذاشتند.
پسر ملا نراقی هنگامی که بزرگ شد تصمیم گرفت راه پدرش را ادامه دهد و مجتهد شود. مردم کاشان به ملا نراقی مرحوم لقب آقا بزرگ و به فرزندش لقب آقا کوچک را دادند. هنگامی که محمد شاه به اصفهان سفر کرد و تصمیم گرفت با علمای این شهر دیدار داشته باشد. پس از هم صحبتی با محمد مهدی نراقی از علم و دانش او بسیار شگفت زده شد و متوجه شد که او هم درست مثل پدرش عالم و دانا است. شاه دستور داد تا او را هم مثل پدرش آقا بزرگ صدا کنند. بانی مسجد محمد مهدی نراقی بود به همین خاطر مسجد را به نام او می شناسند.
معماری مسجد آقا بزرگ و ایده ساختمان 5 طبقه
معماری این مسجد از زیباترین معماری های ایران است، این مسجد ساختار اسلامی بسیار مشابهی با سایر مسجدهای شهر مشهد از جمله مسجد توفیق دارد، که از دوره قاجار به یادگار مانده است. اگر به معماری های قدیمی علاقه دارید بازدید از این بنا می تواند شما را شگفت زده کند در اوایل حکومت قاجار بناها را با تقلید از سبک معماری صفوی می ساختند و همینطور برخی از سبک‌های غربی هم در این معماری استفاده شده است. معمار این بنا، شعبانعلی مشهدی بود که با ایده گرفتن از معماری دوره های قبل و معماری اروپایی مسجد را ساخت. به همین خاطر مسجد آقا بزرگ یکی از زیبا ترین و متفاوت ترین معماری ها را در ایران دارد.
ساخت بخش های مختلف مدرسه و مسجد در یک بنا کار دشواری بود و به محیط بزرگتری احتیاج داشت، معمار تصمیم گرفت در آن فضا ساختمانی پنج طبقه را برپا کند. در اطراف مسجد دو حیاط وجود دارد که یکی از آن ها به سبک گودال باغچه است. پس از ساخت مسجد بخش های دیگری را به آن اضافه کردند تا به شکل باشکوه امروزی نیز درآمد.
اصول اربعه در معماری مسجد آقابزرگ
اکثر افرادی که به معماری علاقه مند هستند یا در حوزه معماری مشغول به کار هستند نام اصول اربعه را شنیده اند. بخش های مختلف مسجد را با این اصول تزئین کرده اند که بسیار جلوه چشمگیری دارد. در این اصل از چهار هنر زیبای رسمی بندی، مقرنس کاری، گره سازی و یزدی سازی استفاده می کنند. در رسمی بندی ها از تلاقی قوس ها، کادربندی های جذابی را به وجود می آورند. مسجد آقا بزرگ گره های چشمگیری نیز دارد.
در این هنر با کنار هم قرار دادن کاشی ها و آجر طرح های هندسی در بخش های مختلف می سازند. بیشتر یزدی بندی های مسجد را می توانید در ورودی ها مشاهده نمایید. زیر گنبد و طاق ها به سبک مقرنس تزئین شده‌اند در معماری این مسجد رعایت اعتدال و به کارگیری هنرها جلوه جذابی را ساخته است.
بخش های مختلف معماری مسجد آقا بزرگ؛ از پیرنشین تا صحن مرکزی
هنگام ورود به مسجد آقابزرگ محلی به نام پیرنشین وجود دارد. در این بخش سکوهایی برای استراحت افراد میانسال ساخته اند. سر در مسجد از همان ابتدا زیبایی چشمگیر این بنا را به رخ می‌کشد. در بالای سر درد سه کتیبه وجود دارد، که روی یکی از کتیبه ها قصیده ای زیبا حک شده است. در کتیبه مرمری بخشی از دستورات حکومت‌رانی محمد شاه دیده می‌شود. نوشته های حک شده روی کتیبه ها یادگاری از بزرگان خوش‌نشین آن دوره می باشد. برای تزئین درب ورودی، به تعداد کل آیه های قرآن، 6666 عدد گل میخ استفاده شده است.
صحن مرکزی، اصلی ترین بخش مسجد آقا بزرگ می باشد. در این صحن دو حیاط ساخته اند که یکی از این حیاط ها را به شکل گودال باغچه طراحی کرده اند. در معماری گودال باغچه حیاط را پایین تر از سطح زمین می سازند. ساخت این باغچه ها اغلب در شهرهای کویری رایج است، تا فضای خنک تری را در روز های گرم به وجود آورند. آب نما وسط حیاط حس و حال فوق العاده ای را به فضای مسجد می بخشد. گل کاری های اطراف آبنما زیبایی این فضا را چند برابر کرده است. حیاط دیگر را هم سطح با زمین ساخته اند و پله هایی در چهار طرف حیاط قرار داده اند که حیاط بالایی را به گودال باغچه وصل می کند.
گنبد خانه مسجد را روی هشت پایه مجزا ساخته اند. معمولا هنگام ساخت مسجد محراب را در بخش های غربی گنبد خانه می سازند، اما برای مسجد آقا بزرگ نقشه دیگری را انتخاب کردند. معمار این بنا، تصمیم گرفت برای جریان یافتن هوا به فضای داخلی مسجد محراب را در جنوب غربی گنبد خانه بنا کند. بخش های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی هم فضای باز وجود دارد، اما با اضافه کردن 40 ستون در غرب گنبد خانه دیگر فضای آزادی باقی نمانده است، این ستون ها از ورود هوا به بخش های دیگر نیز جلوگیری میکنند.
در بخش های مختلف مسجد سه شبستان وجود دارد که اگر به طرف شمال حیاط بروید شبستان شمالی را مشاهده می کنید. ستون های این شبستان از جنس آجر و سنگ است. برای ایجاد روشنایی در فضای داخل شبستان روزنه هایی را ایجاد کرده اند که از آن ها نور می گذرد. شبستان غربی قدمت کمتری نسبت به بخش‌های دیگر نیز دارد، تعداد 20 ستون و 30 طاق آجری جلوه باشکوهی به این قسمت بخشیده اند.
ترکیب مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان یکی از جذاب ترین معماری های دوره قاجار است از 12 حجره اطراف گودال باغچه برای کلاس های درس و مشاوره استفاده می کنند. ساخت سالن ها و کلاس های مختلف در این فضای محدود نشان از دقت در نقشه کشی و معماری این بنا دارد.
سخن آخر
شهر کاشان جاذبه های گردشگری زیادی دارد که مورد علاقه عموم مردم قرار گرفته اند مسجد آقا بزرگ یکی از باشکوه ترین جاذبه های این شهر می باشد. در این مقاله بخش های مختلف مسجد آقابزرگ، تاریخچه و معماری این مسجد را توضیح دادیم اگر قصد سفر به این شهر و بازدید از این مسجد را دارید بهترین زمان فصل بهار است زیرا شهر کاشان آب و هوایی گرم و خشک دارد و در فصل تابستان به اوج گرما می رسد. همچنین می توانید در زمان گلاب گیری به کاشان سفر کنید در این زمان کاشان غرق در گلاب و زیبایی است.
